Xorazmda bosilgan ilk qog‘oz pulni ko‘rganmisiz?

Tarixiy hujjatlar orasida ayrim eksponatlar borki, ular nafaqat iqtisodiy ayirboshlash vositasi, balki zamonasining siyosiy, madaniy va estetik qarashlarini ham o‘z ichiga olgan buyuk hujjat sifatida qadrlanadi. Shulardan biri — 1920 yilda Xorazm Xalq Sovet Respublikasi tomonidan nashr etilgan 5000 manat nominalidagi ipak bona bo‘lib, u bugungi kunda Tatariston Respublikasi Milliy muzeyi to‘plamidagi g‘oyat muhim va noyob eksponatlardan biri hisoblanadi.

Kupyurada quyidagilar keltirilgan:

"Ushbu kog‘az tanga hukumatning pul belgisi ilan taʼmin etilgandur. Xorazm Sho‘rolar jumhuriyatining kog‘az tangasi. Ushbu tangani soxta qilg‘on kishi inqilob mahkamasig‘a topshirulur".

Bu bona 1982 yili muzey to‘plamiga G.M. Dobrosmislov kolleksiyasi orqali kelib tushgan bo‘lib, shu bilan muzeyning bonlar to‘plami sezilarli darajada boyidi. Ushbu to‘plam orqali Xiva va Xorazmdan kelib chiqqan qog‘oz va ipak pullar muzeyga qo‘shildi. Bu pullar nafaqat ayirboshlash vositasi, balki 1918–1922 yillardagi O‘rta Osiyodagi siyosiy voqealar, iqtisodiy jarayonlar va maʼnaviy hayot haqida hujjatli manba sifatida katta ahamiyatga ega. Bona ipak matoda tayyorlangan bo‘lib, uning o‘lchami — 102 × 148 mm. Unda sirqiroq, osmonrang va ko‘k rangdagi ipaklardan foydalanilgan. Matn va tasvirlar esa qizil, yashil, ko‘k va qora bo‘yoqlarda chop etilgan. Bu nafislik va rangovorlik bonani dunyodagi eng original va estetik jihatdan chiroyli pullardan biriga aylantiradi.

Ushbu bonaning yana bir o‘ziga xos jihati — undagi yozuvlar kalligrafik uslubdadir. Undagi nominal va chiqarilgan sana kabi maʼlumotlar o‘zbek tilida (arab va kirill alifbosida), hamda rus tilida nozik va turfa shriftlarda bitilgan. Ular maxsus ornamental chordoq va kartushlar ichida joylashtirilgan bo‘lib, musulmon bezak sanʼatiga xos uslub va elementlar bilan boyitilgan. Tasvirlarda meʼmoriy inshootlar, yaʼni madrasa va masjidlar kabi islom arxitekturasining turli shakllari aks etgan.

1920–1921 yillarda Xorazm Xalq Sovet Respublikasi tomonidan chiqarilgan bunday ipak banknotlar nafaqat iqtisodiy aylanma vositasi, balki xalqning maʼnaviy yuzi, sanʼati va milliy o‘zligini namoyon etuvchi madaniy hujjat bo‘lib xizmat qilgan.

Bu bona — Islom dunyosidagi iqtisodiy tartib, madaniy tafakkur va estetik ideallarning yorqin namunasi sifatida muzeyga tashrif buyuruvchilarni tarix sahifalariga sayohatga chorlaydi.

Suratda: 1920 yilda Xorazm Xalq Sovet Respublikasi tomonidan nashr etilgan 5000 manat nominalidagi ipak bona.  U bugungi kunda Tatariston Respublikasi Milliy muzeyi to‘plamida saqlandi.