Said Olimxon boyliklari qancha bo‘lgani va ular qayerga yo‘qolgani haqida maʼlumot berildi

Buxoroning so‘nggi amiri Said Olimxon 1920-yilda toj-u taxtini yo‘qotgach, xazinadan o‘zi bilan 10 tonna oltinni olib chiqib ketgan. Bu haqda tarixchi Ixtiyor Esonov “Mushtum” jurnalida chop etilgan maqolasida maʼlumot berdi.

Tarixchining yozishicha, Buxoro amirining boyliklari miqdori va ular qayerga yo‘qolgani haqida turli afsonalar bor. Biroq o‘sha davrda qizil bolsheviklar tuzgan hujjatlardan amir boyliklari qancha bo‘lganini taxmin qilish mumkin.

“Sovet va o‘zbek tarixchilarining taxminlariga ko‘ra, Buxoroning so‘nggi amiri Said Olimxon 1920-yilda toj-u taxtini yo‘qotgach, o‘zi bilan Buxoro xazinasidan 10 tonna oltinni olib chiqib keta olgan. Bu boyliklarni amir Hisor tog‘lariga yashirgan, degan taxminlar ham yo‘q emas. Bundan tashqari, amir ancha-muncha pullarni chet el banklariga o‘tkazganiyam aniq. Qolgan boyliklari Frunze boshchiligidagi bolsheviklar tomonidan talon-taroj qilingan va katta qismi vagonlarga ortilib, Moskvaga jo‘natilgan”, — deb yozgan mutaxassis.

Ixtiyor Esonov bolsheviklarning tarixiy hujjatlariga ishoniladigan bo‘lsa, bu boyliklar ro‘yxati 48 varaqli aktda yozilganini maʼlum qilgan.

Boyliklar ichida quyidagilar bo‘lgan:

• amirning turli xil qimmatbaho ordenlari;
• yirik olmoslar – 53 dona;
• juda yirik olmoslar – 39 dona (har biri 138 karatlik);
• o‘rtacha brilliantlar – 400 ta
• kichik brilliantlar – 500 ta;
• juda kichik brilliantlar jami – 1041 karat;
• sof oltindan qilingan 1 ta qalpoq olmos va injular bilan bezatilgan;
• sof oltindan – 4 ta toj;
• sof oltindan – 3 ta sirg‘a;
• sof oltindan – 26 ta uzuk;
• oltindan ishlangan – 26 ta ayollar soati;
• sof oltindan – 11 ta baldoq;
• sof oltindan qilingan – 53 ta portsigar;
• oltin lom – 4 pud (1 pud 16 kg);
• quyma yombi oltinlar 262 ta, jami –12 pud;
• rus tilla tangalari jami – 15 pud;
• kumush tangalar jami – 632 sandiq va 2364 qop umumiy og‘irligi — 102,7 tonna;
• qog‘oz pullar 26 sandiqda, imperiya pullari jami — 2 010 111,00 rubl, Kerenskiy pullari – 923 450,00 rubl, Buxoro puli – 4 579 980 tillo;
• manufaktura (kiyim-kechak, poyabzal matolar) jami – 180 sandiq;
• mis tangalar va idish-tovoq 8 sandiq, jami — 33 pud. 

Bundan tashqari, turli xil o‘lchamlardagi inju, qahrabo, laʼl, zumrad kabi taqinchoqlar, uzuk, sirg‘a va baldoqlar kabi va yana boshqa bir qancha qimmatbaho boyliklar bo‘lgan.

“Aktni Buxoro Xalq Sovet Respublikasi vakillari Xayrulla Muxiddinov va Xolxo‘ja Sulaymonxo‘jayevlar tuzgan ekan. Akt raqami № 743. Buxoro amirligining, yaʼni Mang‘itlar sulolasining umumiy boyligini o‘sha paytdagi yirik zargar mutaxassislardan biri, Danilson, taxminan, 103 million dollarga baholagan ekan. Hozirgi pulga chaqqanda chamasi 1,4 milliard AQSH dollarini tashkil qiladi”, — deya maqolasida yozgan tarixchi Ixtiyor Esonov.