"Bu kun abadiy esda qoladi." Tramp global savdoni o'zgartirishi mumkin bo'lgan import tariflarini joriy qildi

Tahlilchilarning fikricha, bu chora bilan Tramp «Amerikaga boylikni qaytarish» maqsadiga yetisha olmaydi — aksincha, iqtisodiyot retsessiyaga yuz tutishi mumkin.

Tramp 2 aprelni — AQShga import qilinadigan tovarlarga boshqa davlatlar tomonidan qo‘yilgan bojlarga javob sifatida boj joriy etilishi kunini — AQShning savdo siyosati uchun «ozodlik kuni» deb atadi. Oq uy bog‘ida chiqish qilar ekan, u AQShga kelayotgan barcha import tovarlarga 10 foizlik boj joriy etilganini ma’lum qildi. The Wall Street Journal muxbirining ma’lum qilishicha, u shamol tufayli devorga ilib bo‘lmagan jadvalni qo‘liga olgan va boshqa mamlakatlar AQShga qanday boj qo‘yayotganini, so‘ngra esa AQSh ularga qanday javob tarifi qo‘yayotganini o‘qib eshittira boshlagan.

AQSh tomonidan joriy etilayotgan javob bojlari «chegirma bilan» bo‘ladi — «bu bizning yaxshiligimizdan», dedi Tramp. «Biz ulardan bizga nisbatan qo‘llanayotgan bojning taxminan yarmini olamiz. Demak, tariflar to‘liq simmetrik bo‘lmaydi. Albatta, men ularni to‘liq o‘zaro tenglashtirishim mumkin edi, ammo bu ko‘plab davlatlar uchun jiddiy sinovga aylanar edi. Biz bunday bo‘lishini xohlamaymiz. Bu to‘liq mutanosiblikdan bo‘lmasdi. Bu yaxshilik bilan amalga oshirilayotgan o‘zaro chora», — deya Tramp so‘zlarini keltirmoqda Reuters.

Xitoy uchun u 34 foizlik tarif joriy etdi (avvalgi ikki marta 10 foizdan oshirilgan bojar qo‘shilsa jami 54 foizga yetadi), Yevropa Ittifoqi uchun — 20 foiz, Yaponiya uchun — 24 foiz. Tramp bir necha o‘nlab davlatlarni sanab o‘tdi, ular uchun stavkalar ko‘p hollarda 10 foizdan yuqori bo‘ladi. Masalan: Janubiy Koreya — 25 foiz, Shveytsariya — 31 foiz, Tayvan — 32 foiz, Malayziya — 24 foiz, Hindiston — 26 foiz, Indoneziya — 32 foiz, Vyyetnam — 46 foiz, Venesuela — 15 foiz. Umumiy hisobda bunday davlatlar taxminan 60 tani tashkil etadi.

Buyuk Britaniya, Braziliya, Singapur, Ukraina, Argentina, BAA kabi ayrim davlatlar uchun stavka 10 foiz darajasida qoladi.

Belgilangan asosiy import boji 5 apreldan kuchga kiradi, yuqori bojlar esa 9 apreldan amal qila boshlaydi, deya xabar qildi Oq uy. Kanada va Meksika, AQShning yaqin savdo hamkorlari sifatida, avvaldan joriy qilingan 25 foizlik boj bilan qoladi. Ularga yangi qoidalar asosida alohida stavkalar tatbiq etilmaydi. Tramp birinchi prezidentlik muddatida tuzgan Shimoliy Amerika savdo shartnomasi doirasidagi tovarlar uchun esa istisnolar saqlanadi.

Shuningdek, bojlar Rossiya tovarlariga nisbatan ham tatbiq etilmaydi. Buni Rossiya bilan savdo aylanmasi minimum darajada ekanligi bilan tushuntirilgan. Ammo AQSh Rossiya tovarlari, ayniqsa xomashyo mahsulotlari xaridorlariga qo‘shimcha boj joriy etishga tayyorlanmoqda.

Bundan tashqari, 3 apreldan boshlab barcha import avtomobillar uchun 25 foizlik boj amalga kirdi (bu haqda u avvalroq e’lon qilingan edi).

AQShning sobiq moliya vaziri Lourens Sammers Trampning bojlarini 1970-yillardagi neft shokiga qiyosladi. O‘sha paytdagi kabi, buning oqibati iqtisodiyotning ishlab chiqarish salohiyati pasayishi, inflatsiya o‘sishi, ishsizlik ko‘payishi va investitsiyalar kamayishi bo‘lishi mumkin, dedi hozirda Harvard universiteti professori Sammers. «Bu juda jiddiy iqtisodiy chora-tadbirlar», — dedi u Bloomberg’ga bergan intervyusida, «ular tashqi munosabatlar va milliy xavfsizlik uchun ham oqibatlarga ega bo‘ladi».

AQSh fond bozori indekslari Trampning bayonotidan oldin oz miqdorda o‘sish bilan yopilgan edi. Biroq savdo urushining ko‘lami ma’lum bo‘lganidan so‘ng, S&P 500 indeksining fyucherslari 2 foizga, Nasdaq 100 esa deyarli 3 foizga pasaydi. Barcha avtomobilsozlik kompaniyalari — Ford Motor, General Motors, Stellantis va Tesla aksiyalari birjadan tashqari savdolarda minusga tushdi. Texnologik kompaniyalar va iste’mol tovarlari ishlab chiqaruvchilari aksiyalari ham tushib ketdi: Nike — 6 foizga, Apple — 5 foizga, Amazon — 4 foizga arzonlashdi.

Dastlabki 20 daqiqa ichida AQShning fond bozori 2 trln dollardan ayrildi.

Trampning iqtisodiy masalalar bo‘yicha maslahatchisi Piter Navarro (u avvalgi prezidentlik muddatida ham import bojlari g‘oyasini ilgari surgan) yakshanba kuni mazkur bojlar orqali AQSh har yili budjetga 700 mlrd dollar (100 mlrd — avtomobillardan, 600 mlrd — qolgan barcha tovarlardan) yig‘ish rejalashtirilayotganini aytgan edi.

Bu ulkan miqdor, deb yozadi Bloomberg sharhlovchisi, Harvard Business Review’ning sobiq muharriri va «Ratsional bozor haqidagi afsona» kitobining muallifi Jastin Foks. Bu hozirgi AQSh bojxona daromadidan qariyb to‘qqiz baravar ko‘p va joriy YaIMning 2,4 foiziga teng. Ayni paytda bojxona tushumlari 1870-yillar boshidan buyon hech qachon YaIMning 2 foizidan oshmagan (o‘shanda ham bu qisqa muddatli ko‘tarilish bo‘lgan), muntazam ravishda esa 1820–1830-yillardan buyon bunday daraja kuzatilmagan. Tramp ko‘pincha 1897–1901-yillarda prezident bo‘lgan Uilyam MakKinli joriy etgan yuqori bojlarga suyanganini aytadi, biroq MakKinli davrida bojlar YaIMning atigi 1 foizini tashkil etgan.

Aslida, hozirgi paytda import ulushi XIX asr yoki XX asrning birinchi yarmiga nisbatan ancha yuqori. Ammo Trampning maqsadi — uni kamaytirish; agar bu amalga oshsa, unchalik katta boj tushumiga erishish mumkin bo‘lmaydi, deya ta’kidlaydi Foks. Bundan tashqari, XIX asrda yuqori bojlar me’yoriy holat bo‘lgan bo‘lsa, XX va XXI asrlarda unday emas. «Tariflarni to‘satdan XIX asr darajasiga oshirish ulkan iqtisodiy shokka aylanadi, oqibatlarini esa bashorat qilib bo‘lmaydi», — deydi Foks.

Yangi choralar «biz taxmin qilganimizdan ancha yomonroq bo‘lib chiqdi», — dedi Piterson xalqaro iqtisodiy institutining katta ilmiy hamkori Meri Lavli. Evercore ISI hisob-kitoblariga ko‘ra, endi o‘rtacha vaznli boj stavkasi 29 foizni tashkil etadi. Bu 20 foizdan ham yuqori — aynan shunday daraja AQSh 1930 yilda proteksionist siyosat doirasida bojlarni keskin oshirganidan keyin kuzatilgan edi. Iqtisodchilarning ma’lumotlariga ko‘ra, bunday choralar vaziyatni faqat og‘irlashtirgan va mamlakatni Buyuk depressiyadan chiqishini sekinlashtirgan.

Yangi bojlar AQShda inflatsiyani kuchaytiradi, iqtisodiyotga qo‘shimcha zarbani esa boshqa davlatlarning javob choralari beradi, deb hisoblaydi Pictet Asset Management bosh strategi Luka Paolini.

«Ozodlik kuni» deb atalgan ushbu choralar ortidan «jazo kuni» keladi. Agar davlatlar javob qaytarmasa, ular zaif ko‘rinadi. Keng ko‘lamli bojlar AQShda retsessiya ehtimolini oshiradi», — dedi u.