2050-yilga kelib Yerning 5 milliarddan ortiq aholisi suv tanqisligiga duch keladi

2050-yilga kelib Yerning besh milliarddan ortiq aholisi u yoki bu darajada suv tanqisligini boshdan kechiradi. Bu haqda Butunjahon meteorologiya tashkiloti (WMO) seshanba kuni chop etilgan “Global suv resurslarining holati” hisobotida aytiladi.

Iqlim, ekologik va ijtimoiy oʻzgarishlarning Yer suv resurslariga taʼsiri tahlili natijalariga koʻra WMO ushbu mavzu boʻyicha oʻzining birinchi hisobotini eʼlon qildi. Hujjat chuchuk suv zahiralarining global hajmi haqida tasavvur beradi, shuningdek, yer kriosferasining (qor va muz) zaif holatini ko'rsatadi.

Tez-tez qurg'oqchilik - bu yangi norma

2021-yilda dunyoning katta qismi odatdagidan quruqroq ob-havo sharoitini boshdan kechirdi.

"So'nggi yillarda iqlim o'zgarishining oqibatlari suv resurslari orqali tobora ko'proq sezilmoqda: biz ko'proq kuchli va tez-tez qurg'oqchilik, ekstremal toshqinlar, notekis mavsumiy yog'ingarchilik va muzliklarning tez erishini ko'rmoqdamiz", - deydi JST Bosh kotibi professor Petteri Taalas. 

“Bunday oʻzgarishlar iqtisodiyotlar, ekotizimlar va kundalik hayotimizning deyarli barcha jabhalariga keskin taʼsir koʻrsatadi. Uzoq yillik izlanishlarga qaramay, biz haligacha chuchuk suv resurslarining taqsimlanish mantig‘ini, shuningdek, ular bilan sodir bo‘ladigan miqdoriy va sifat o‘zgarishlarini to‘liq tushunmayapmiz”.

Global suv holati ushbu bilim bo'shlig'ini to'ldirish uchun mo'ljallangan. "U taqdim etgan ma'lumotlar va tahlillar iqlim o'zgarishiga moslashish va yumshatish uchun zarur bo'lgan investitsiyalarni samarali taqsimlaydi", - deya qo'shimcha qildi professor Taalas.

Ayni paytda 3,6 milliard odam yilning kamida bir oyi suvdan yetarli darajada foydalana olmaslik muammosiga duch kelmoqda. Bu ko‘rsatkich 2050-yilga borib besh milliarddan oshishi kutilmoqda.

2001-yildan 2018-yilgacha Yer yuzidagi barcha tabiiy ofatlarning 74 foizi suv bilan bog'liq. Yaqinda bo‘lib o‘tgan BMTning iqlim o‘zgarishi bo‘yicha 27-konferensiyasida suv birinchi marta forumning yakuniy hujjatida muhim ko‘rsatkich va muhim resurs sifatida tilga olindi.

Suv va yog'ingarchilik darajasi

2021-yilda dunyoning katta hududlarida oxirgi 30 yillik davrdagi oʻrtacha koʻrsatkichlarga nisbatan odatdagidan quruqroq sharoitlar qayd etildi. Bu hududlarga 2019-yildan beri davom etayotgan qurg‘oqchilikni boshdan kechirgan Janubiy Amerika Rio-de-la-Plata, Amazoniyaning janubiy va janubi-sharqiy qismi hamda Shimoliy Amerikaning bir qator hududlari, jumladan Kolorado, Missuri va Missisipi daryolari havzalari kiradi.

Afrikada Niger, Volta, Nil va Kongo daryolarida suv sathi 2021-yilda me’yordan sezilarli darajada past bo‘lgan. Xuddi shunday holat Rossiya va Markaziy Osiyoning ayrim hududlarida ham kuzatildi.

O‘tgan yili Xitoy (Xenan viloyati), Shimoliy Hindiston, G‘arbiy Yevropa va Mozambik, Filippin va Indoneziya kabi tropik siklonlardan zarar ko‘rgan mamlakatlarda ko‘plab halokatli suv toshqini qayd etilgan.

Efiopiya, Keniya va Somalida ketma-ket kam yog'ingarchilik kuzatildi, bu esa g'ayritabiiy qurg'oqchilikka olib keldi.

Yer osti suv ta'minoti

2021-yilda AQShning G‘arbiy sohillari, Markaziy Janubiy Amerika va Patagoniya, Shimoliy Afrika va Madagaskar, Markaziy Osiyo va Yaqin Sharq, Pokiston va Shimoliy Hindistonda quruqlikdagi suv ta’minoti me’yordan past bo‘ldi.

Uzoq muddatli istiqbolda, hisobot mualliflarining fikricha, Braziliyaning Rio-San-Fransisko havzasida, Patagoniyada, Gang va Hind daryolarining yuqori oqimida, shuningdek, suv balansini saqlash nuqtai nazaridan salbiy tendentsiya kuzatiladi. Amerika Qo'shma Shtatlarining janubi-g'arbiy qismida bo'lgani kabi.

Umuman olganda, hisobotda qayd etilishicha, salbiy tendensiyalar ijobiyga qaraganda kuchliroq bo'ladi, ya'ni yer osti suvlari ta'minoti asta-sekin kamayadi.

Kriosfera

Kriosfera (muzliklar, qor qoplami, muzliklar va abadiy muzliklar) dunyodagi eng katta toza suv havzasi bo'lib qolmoqda. Tog'lar ko'pincha "tabiiy suv minoralari" deb ataladi, chunki ular daryolar orqali taxminan 1,9 milliard odamni toza suv bilan ta'minlaydi.

Kriosferadagi suv resurslari holatining o'zgarishi, suv toshqinlari va toshqinlarni keltirib chiqaradi, oziq-ovqat xavfsizligi, inson salomatligi, ekotizimlarning yaxlitligi va saqlanishiga salbiy ta'sir qiladi.

Muzliklar holatidagi o'zgarishlarning uzoq muddatli prognozlari, hisobot mualliflarining ta'kidlashicha, yaqin o'n yilliklarda moslashish bo'yicha uzoq muddatli qarorlar qabul qilishda asosiy omillar bo'lib xizmat qiladi.