The Financial Times 2024-yil uchun asosiy prognozlarni e’lon qildi

Financial Times 2024-yil uchun voqealar prognozini e’lon qildi. Ulardan ba’zilari quyida keltirilgan:

Donald Tramp yana AQSH prezidenti etib  saylanadimi?

Yo‘q. Ammo agar Trampga qarshi Kolorado va Men shtatlarida yaqinda paydo bo‘lgan huquqiy to‘siqlar yengib o‘tilsa, uning Jo Baydenga qarshi olib borayotgan kampaniyasi AQSH tarixidagi eng noxush prezidentlik sayloviga aylanadi. Bu juda yaqin poyga bo‘ladi. Saylovlardan oldin Tramp kamida to‘rtta sud jarayonidan birida, ehtimol ikkitasida ham jinoyatda aybdor deb topiladi va buni “jinoyatkor Bayden klani”ning siyosiy ta’qibi deb taqdim etadi. Yoshiga qaramay, Bayden g‘olib chiqadi, chunki tor ko‘pchilik Baydenning ikkinchi muddatini ma’qullamaydi, lekin Trampni rad etadi.

2024-yil kuzatuvlar tarixida eng issiq yil sifatida 2023 yilni ortda qoldiradimi?

Ha. 2023-yil juda ko‘p ekstremal issiqlik hodisalari bilan ajralib turdi. Shuning uchun ham 174 yillik iqlim yozuvlaridagi eng issiq yil bo‘lishiga yaqin keladi. Biroq ko‘p olimlar 2024-yil yanada issiqroq bo‘lishini kutmoqda, chunki 2023-yildagi issiqlik El-Nino degan tabiiy iqlim hodisasi ta’sirida kuchaygan. Odatda bunday hodisalar eng ko‘p global haroratga 2024-yilning yanvar oyida bo‘lishi mumkin bo‘lgan pikdan keyin ta’sir qiladi.

Isroil va Xamas o‘rtasidagi urush mintaqaviy nizoga olib keladimi?

Yo‘q. Urush butun mintaqada Eron tomonidan qo‘llab-quvvatlanayotgan qurolli guruhlar ishtirokida zo‘ravonlikka olib keldi. Eng katta xavotir  Livandagi “Hizbulloh” bilan Isroil kuchlari o‘rtasidagi chegara to‘qnashuvlari ular o‘rtasidagi to‘liq nizoga aylanib ketishidir. Binyamin Netanyaxu hukumati  endi Livan-Isroil chegarasida o‘rnashib olgan “Hizbulloh” qurollilari bilan yashay olmasligini aniq bildi, ammo diplomatik bosim vaziyatni tiyib turishi uchun umid bor. Vashington ham, Tehron ham, hatto “Hizbulloh” bilan Isroil o‘rtasidagi qurolli muzokaralar avj olsa ham, kengroq mintaqaviy nizoni istamaydi. Ammo vaziyat tashvishli darajada beqarordir.

Xitoyning iqtisodiy o‘sishi 3 foizga yoki undan pastga tushadimi?

Yo‘q. Xitoyning iqtisodiy o‘sish sifati, shubhasiz, so‘nggi yillarda sezilarli darajada yomonlashdi. YAIMning deyarli uchdan bir qismiga to‘g‘ri keladigan uy-joy bozori sekinlik bilan vayron bo‘lmoqda. Ko‘plab mahalliy hokimiyatlar qarzga botgan. Xitoylik iste’molchi ikkilanmoqda. Ammo 2024-yilda YAIMning o‘sishi ishonchli ravishda 4 foizdan oshib ketadi, bunga qarzni qutqarish choralari majmui, soliq-byudjet rag‘batlantiruvchi choralar va boshqa rasmiy qo‘llab-quvvatlash shakllari yordam beradi. Texnologik taraqqiyot kuchli bo‘lib qoladi.

Tayvan prezidentining o‘zgarishi Xitoyning hujum qilishiga olib keladimi?

Yo‘q. Tayvan ichida ham, tashqarisida ham bugungi kunda Xitoyning kengaytirilayotgan harbiy o‘quvlari tufayli ko‘pchilik urush bo‘lishidan xavotirlanmoqda. Hukmron Demokratik progressiv partiyadan yanvar oyidagi prezidentlik saylovlarida yetakchi Lay Sin-te hozirgi Say In-vendan butunlay farq qiladigan o‘tmishga ega. Ammo Lay Xitoyga munosabatda Sayning Pekinga hech qanday hujum uchun bahona bermaydigan ehtiyotkor siyosiy pozisiyasiga amal qilishini aniq bildirdi. Si Szinpin rahbarligidagi Xitoy rahbariyati hali ham harbiy qo‘rqitishni kuchaytirish, siyosiy kirib borish, iqtisodiy vahima va xalqaro izolyasiya orqali Tayvanni urushsiz birlashtirish imkoniyati borligiga hali ham ishonadiganga o‘xshaydi.

AQSH va YeI Ukrainani moliyalashtirishni davom ettiradimi?

Ha. 2023-yil oxirida Ukrainaning rus bosqiniga qarshi qayta hujumi to‘xtagach, Kiyevga harbiy va moliyaviy yordam Atlantikaning ikki tomonida ham bahs mavzusiga aylandi. Bayden ma’muriyati yetkazib berishlarni davom ettirishga qat’iy ahd qilgan: Kongressdagi respublikachilar bilan kelishuv AQSH chegara xavfsizligi bo‘yicha imtiyozlarni Ukrainaga kengaytirilgan yordam evaziga o‘z ichiga olishi mumkin. Jiddiy muammo Donald Tramp prezidentlik lavozimiga qaytsa paydo bo‘ladi. Shu bilan birga, YeI yetakchilari 2024-yil boshlarida Vengriyaning 50 milliard yevrolik moliyaviy yordam paketiga veto qo‘yishini chetlab o‘tish yo‘lini topishlari kerak.Ammo ehtimol Ukraina hali ham harbiy yorib o‘tish uchun kurash olib boradi, shuning uchun unga nisbatan Moskva bilan muzokaralar olib borish zaruratiga bo‘lgan bosim ortib boradi.

Ursula fon der Lyayen Yevrokomissiya raisi lavozimiga qayta saylanishi mumkinmi?

Ha, biroz urinishlar bilan. Ursula fon der Lyayen qarz olish, sog‘liqni saqlash, mudofaa xarajatlari va energetika siyosati sohalarida YeIning birgalikdagi harakatlarining qadriyatlarini isbotlagan inqirozlar davrida o‘zini yaxshi ko‘rsatdi. Uning ustuvor Yevropa “yashil kelishuvi” dasturi ko‘p jihatdan to‘g‘ri yo‘lda qolmoqda. Ammo siyosatni mamlakatlar poytaxtlariga majburan o‘tkazishi va Vashington bilan yaqin aloqalari ayrim yetakchilarni g‘ashlantiradi. Uning 2019 yildagi koalisiyasi Yevropa parlamentidagi saylovlarda o‘ng populistlarning g‘alabasi tufayli xavf ostida qoldi. Ammo uning o‘ng markazdagi XDS partiyasi, hatto bu yevroskeptik partiyalar bilan yanada yaqinroq hamkorlikni anglatsa ham, prezidentlik lavozimini saqlab qolishga barcha imkoniyatlarga ega. Hozirgi paytda esa XDSda undan kuchliroq nomzod ko‘rinmaydi.

Tiklanadigan energiya manbalari jahonda elektr energiyasi ishlab chiqarishda ko‘mirdan oldinga o‘tishi mumkinmi?

Yo‘q. Yaqin bir necha yil ichida tiklanadigan energiya ulushining ko‘mir ulushini oshib ketishi kutilayotgan bo‘lsa-da, Xitoy tufayli 2024-yilda uning sodir bo‘lishi ehtimoldan uzoq. 2023-yilda Xitoydagi ko‘mirga talab jadal o‘smoqda va tiklanadigan manbalar ham jadal o‘sayotgan bo‘lsa-da (yangi generatsiya quvvatining taxminan 90 foizi ularning ulushiga to‘g‘ri keladi),  hatto g‘arbiy ko‘mirdan foydalanish kamaysa ham, bu keyingi yilda ko‘mirni ishlab chiqarishdan oshib ketish uchun yetarli bo‘lmaydi. Ammo hal qiluvchi nuqta yaqinlashmoqda. Xitoyning ko‘mirga bo‘lgan ishtahasi iqlim tufayli kamayishi ,nihoyat, muhimroq bo‘ladi.

X bankrot bo‘ladimi?

Ha. Ilon Mask ko‘pincha motivatsiya uchun bankrotlik xavfidan foydalanadi; u buni Tesla va SpaceXda ham qilgan. Ammo bu gal Xning reklamadagi muvaffaqiyatsizlik va yangi daromad manbalarini yaratish urinishlari e’tiborga olinganda, bu ro‘y berish ehtimoli yuqori. Reklama beruvchilarga qarshi yaqinda kechgan hissiy portlashdan keyin, u shirkatni bankrotlikka olib borishni rejalashtirib, bu uni birinchi o‘ringa chiqarishi mumkin degan beandisha fikrga borishi mumkin. X kompaniyasini bankrot qilish uchun Maskning kurashi Twitterni dramatik sotib olishdan keyin davom etadi.

Sem Altman yana OpenAIdan ishdan bo‘shatiladimi?

Yo‘q. Sem Altman avval boshdanoq kompaniyasini insoniyat manfaati yo‘lida yaratilgan notijorat tashkilotni nazorat qiladigan tarzda qurgan edi. U OpenAI aksiyalariga ega emasligini va kengash uni istagan paytda ishdan bo‘shatishi mumkinligini aytgan edi. Ammo noyabr oyida Altmanning hamta’sischisi va uchta mustaqil kengash a’zosi shunday qilgach, to‘rt kundan so‘ng uni qayta ishga tiklashgan. Endi boshlang‘ich kengashning barcha a’zolari, faqat bittasidan tashqari, chetlashtirilgan; OpenAIning asosiy hamkori va yirik moliyaviy homiysi Microsoft yangi kengashda ovoz berish huquqisiz kuzatuvchi sifatida ishtirok etadi, kompaniyani boshqarish esa qayta ko‘rib chiqiladi shu sababli u yana shunday mansabga qo‘yilishi mumkin emas.

Novo Nordisk yilni Yevropadagi eng qimmat kompaniya sifatida yakunlay oladimi?

Ha. 2023-yilda semirishni davolovchi  Wegovy dorisi eng muvaffaqiyatli dorilardan biri bo‘ldi, Dpniyaning Novo kompaniyasi esa lyuks toifadagi narsalarni sotadigan LVMH guruhini qimmatlikda ortda qoldirdi. Ammo 2024-yil Xitoyga qimmat sumkalar sotadiganlar uchun og‘ir ko‘rinmoqda, Novoning semirishga qarshi qimmat dorilar sotishdagi asosiy muammosi ularni qanchalik tez ishlab chiqarishiga bog‘liq.  Novo semirishga qarshi dorisidan bemorlar va vrachlarni foydalanishga ishontirgach, endi AQSHdagi 100 million va jahondagi 700 million bemordan 1 millioni davolanayotgan bozorga chiqmoqda va qamrovni kengaytirmoqda.

Britaniya Parfenon marmarini Gretsiyaga qaytaradimi?

Ha, garchi bu Britaniya qonunchiligini o‘zgartirishni talab qiladigan to‘liq qaytarish emas, balki kredit shartnomasi orqali amalga oshirilsa ham. Rishi Sunak Londondagi Gretsiya bosh vaziri Kiriakos Misotakis bilan uchrashuvni to‘satdan bekor qilgach, siyosiy kayfiyat bu yil alanga olgan edi. Ammo Britaniya muzeyi raisi Jorj Osborn marmarni Afinada namoyish etish imkonini beradigan bitim uchun qat’iy turibdi, buning o‘rniga esa Londonga boshqa grek yodgorliklari yuboriladi. Leyboristlar partiyasidan Keyr Starmer muzey va Afina uchun maqbul bo‘lgan bitimga qarshi chiqmasligini ma’lum qildi.