O‘zbekistonda bog‘chalar tizimining kengayishi ayollar bandligi oshishiga olib keldi — Jahon banki tadqiqoti

O‘zbekistonda 2018-yildan 2022-yilgacha amalga oshirilgan maktabgacha ta’limni kengaytirish ishlari ayollar bandligini oshirishga yordam berdi. Bu haqda Jahon banki iqtisodchilari Chiyu Nyu va Avralt-Od Purevjav hamda Markaziy Yevropa universitetidan Dilnovoz Abdurazzoqova o‘tkazgan tadqiqotda so‘z bordi.

Qariyb 37 million aholisi bo‘lgan O‘zbekistonda 2017-yilda maktabgacha ta’limni qamrab olish darajasi dunyodagi eng past ko‘rsatkichlardan biri bo‘lgan — 3 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalarning 27 foizi bog‘chaga borgan.

2018−2022-yillarda hukumat maktabgacha ta’lim muassasalari tarmog‘ini kengaytirish bo‘yicha yirik dasturni amalga oshirib, ularning sonini uch barobarga oshirdi (2024-yil oxiriga kelib qamrov 76 foizga yetdi). Bu esa bog‘chalarni shahar va qishloqlardagi minglab oilalar xonadoniga yaqinlashtirdi.

“Bir qarashda, „Nima uchun norasmiysi mavjud bo‘lsa, rasmiy bolalar parvarishiga investitsiya qilish kerak?“, deb hayron bo‘lish mumkin, ammo bu ta’sir kutilmagan va o‘zgaruvchan bo‘ldi”, — deb ta’kidlaydi mualliflar.

Ta’sir qanday o‘lchandi?

Tadqiqot Jahon banki har oy o‘tkazadigan 1500 ga yaqin uy xo‘jaliklari ishtirokidagi Listening to the Citizens of Uzbekistan (L2CU) milliy so‘rovnomasi ma’lumotlariga asoslanadi.

Ushbu ma’lumotlarni bandlik va ta’lim ma’lumotlari bilan birlashtirgan holda, tadqiqotchilar maktabgacha ta’lim infratuzilmasi kengaygan va hech qanday o‘zgarish bo‘lmagan hududlarda ayollar bandligi dinamikasini solishtirdi. Ushbu yondashuv maktabgacha ta’lim siyosatining ayollarning mehnatga jalb etilishiga ta’sirini ajratish imkonini berdi.

Maktabgacha ta’limni kengaytirish hisobiga ayollar bandligining 12 foizga (yoki 3,3 foiz punktiga) o‘sishi — ayollar an’anaviy ravishda ish topishda qiynalib kelgan mamlakat uchun ajoyib ko‘rsatkich.

“Vaqtni tejash”dan ko‘ra ko‘proq

Ko‘pgina tadqiqotlar shuni ko‘rsatadiki, bolalar bog‘chasidan foydalanish ayollarga vaqtlarini tejab, ishga qaytishga imkon beradi. Ammo O‘zbekistondagi holat yanada murakkab manzarani ko‘rsatadi. Asosiysi, oilalar bolalar bog‘chasiga bolaning kelajagiga sarmoya sifatida qaraydi, deydi tahlilchilar.

Bolalar bog‘chasi to‘lovlari ayolning oylik daromadining 25−200 foiziga yetishi mumkinligiga qaramasdan, oilalar sifatli ta’lim olish uchun moliyaviy qurbonlik qilishga tayyor. Shu sababli ayollar nafaqat bo‘sh vaqtlari bo‘lgani uchun, balki bolaning rivojlanishiga muhim sarmoya deb hisoblagan narsalarini to‘lash uchun ham ishga chiqmoqda.

Islohotning samarasi, ayniqsa, ta’limni yuksak qadrlaydigan oilalarda yaqqol sezildi. Ya’ni ishlashga qaror qilish nafaqat bolalar va karera o‘rtasidagi murosaga, balki kelajak avlod uchun yaxshi kelajakni ta’minlashga intilish hamdir.

Tadqiqot natijalariga ko‘ra, islohotning samarasi kutilganidan ham kengroq bo‘ldi — nafaqat onalar, balki ko‘p avlodli oilalardagi boshqa ayollar, jumladan, buvi va xolalar ham mehnat faoliyatida ishtirok eta boshladi. Bu bolalarga g‘amxo‘rlik qilish majburiyatlarini qayta taqsimlash va barcha yoshdagi ayollar uchun iqtisodiy imkoniyatlarni kengaytirish imkonini berdi.

O‘zbekistonning boshqa davlatlar uchun saboqlari

Mualliflarning ta’kidlashicha, bolalarni parvarish qilish imkoniyati mavjud to‘siqlarni, hatto norasmiy parvarish hukmron bo‘lgan joylarda ham olib tashlaydi.

Bundan tashqari, ta’limga investitsiyalar bandlikni oshirishga olib keladi — oilalar bolalar bog‘chalarini inson kapitalini rivojlantirish vositasi sifatida qabul qiladi.

Biroq faqat ta’sirni o‘lchash orqali siyosatni oqilona sozlash va uning ta’sirini kuchaytirish mumkin.

Endi nima?

Biroq tadqiqot shuni ko‘rsatadiki, bandlik muammoligicha qolmoqda: 2021-yilda ayollarning ish kuchi ishtiroki darajasi erkaklarnikidan 28 foiz punktiga pastligicha qolmoqda (Yevropa va Markaziy Osiyoda o‘rtacha 19 f.p.).

Yosh ayollar o‘rtasidagi ishsizlik 15,5% ni, erkaklarda 10% ni tashkil etdi. Qizlarning 42 foizi o‘qimagan, ishlamagan yoki o‘qimaydi, yigitlar orasida esa bu ko‘rsatkich atigi 8,8 foizni tashkil etadi.

Jinslar o‘rtasidagi ish haqi farqi 34% ni tashkil etadi, bu global o‘rtacha darajadan (20%) yuqori.

Mualliflarning ta’kidlashicha, barqaror taraqqiyotga erishish uchun maktabgacha ta’lim tizimidagi islohotlarni ish o‘rinlari yaratish chora-tadbirlari bilan to‘ldirish zarur.

“O‘zbekiston tajribasi shuni ko‘rsatadiki, ma’lumotlarga asoslangan islohotlar real ijtimoiy va iqtisodiy o‘zgarishlarga olib kelishi mumkin. Erta yoshdagi bolalar ta’limi va ish o‘rinlari yaratishga sarmoya kiritishda davom etish orqali mamlakat yanada oldinga siljishi va ko‘proq ayollar va ularning oilalariga o‘z iqtisodiy kelajagini shakllantirish imkoniyatini berishi mumkin”, — deya xulosa qiladi tadqiqotchilar.

Iqtisodiy faoliyatda ayollar erkaklar bilan teng ishtirok etganida O‘zbekistonda milliy daromad 29 foizga oshadi. Bu haqda Buyuk Britaniya hukumati ko‘magida Jahon banki tomonidan o‘tkazilgan mamlakatlarni gender baholashda aytiladi.