XIII asrga oid o'g'irlangan koshinlar Britaniya muzeyi ko'magida O'zbekistonga qaytariladi

Tarixiy va madaniy merosni saqlash va kelajak avlodlarga yetkazish har bir mamlakat uchun dolzarb vazifa hisoblanadi. Ushbu masala o'zining ming yillik davlatchilik tarixi va Buyuk Ipak yo'lining markazida bo'lganligi tufayli boy hamda bebaho moddiy madaniy merosga ega bo'lgan O'zbekiston uchun ham juda muhimdir.

Bugungi kunga qadar O'zbekiston hududida 8208 ta arxeologik joy, me'moriy va tarixiy yodgorliklar, muqaddas qadamjolar aniqlangan. Ushbu ob'ektlar diqqat bilan o'rganishni, ommalashtirishni va ularning haqiqiyligini saqlab qolinishini talab qiladi. Yana bir muhim vazifa - eksponatlarni mamlakat hududidan noqonuniy olib o'tilishining oldini olish hisoblanadi.

'zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligining Buyuk Britaniyadagi O'zbekiston elchixonasi ko'magida Britaniya muzeyi bilan hamkorligi bundan dalolat beradi. Britaniya muzeyi huquqni muhofaza qilish organlari bilan noqonuniy olib o'tilgan eksponatlarni aniqlash va ular olib ketilgan mamlakatlarga qaytarish bo'yicha ish olib bormoqda.

Britaniya muzeyi direktori doktor Xartvig Fisherning so'zlariga ko'ra, so'nggi o'n yil ichida Britaniya muzeyi Iroq, Afg'oniston, O'zbekiston va boshqa mamlakatlarga 2500 dan ortiq buyumlarni qaytarishga yordam bergan. Masalan, 2017 yilda. Britaniya muzeyi Buxorodagi Chashmai-Ayub maqbarasidan o'g'irlangan koshinlarni aniqlash va muvaffaqiyatli olib kelishda yordam bergan. O'zbekiston tergov organlari tomonidan tekshiruv o'tkazilganidan so'ng, ushbu o'g'irlikda ishtirok etgan shaxslar jazolandi. Hozirda ushbu koshin Toshkentdagi Davlat san'at muzeyida saqlanmoqda.

Afsuski, shu yilning yanvar oyida London Xitrou aeroportida epigrafik sirlangan koshinlar partiyasi qo'lga olinganligi haqida yana bir holat qayd etildi. Qo'shimcha hujjatlarda ular Sharjada 315 dirhamga sotib olinganligi va sotish uchun mo'ljallanganligi bildirilgan. Koshinlar Buyuk Britaniya chegara xizmati vakillari tomonidan qo'lga olinib, ularning haqiqiy yoshi, kelib chiqqan mamlakatiga aniqlik kiritish maqsadida Britaniya muzeyiga murojaat qilingan.

"Covid-19" karantin holatiga qaramay, Britaniya muzeyida dunyoning yetti mamlakati olimlari bilan maslahatlashuv kengashi tashkil qildi. Unda professor Jeyms Allan (Oksford universiteti), doktor Anvar Ataxodjayev (Samarqand), doktor Baxtiyor Bobojanov (Toshkent), professor Sheylu Bler (Boston kolleji), professor Robert Xillenbrand (Edinburg universiteti), Jolion Lesli va doktor Richard Makklari (York universiteti). ), professor Charlz Melvill (Kembrij universiteti), doktor Jabroil Nokande (Milliy muzey, Eron), doktor Bernard O’Keyn (Qohira), doktor Andrey Omelchenko (Rossiya Davlat Ermitaji), doktor Bahar O'zdemir (Anqaradagi Hoji Bayram Veli universiteti)lar ishtirok etdi.

O'zaro kengashdan so'ng koshinlar XIII asr oxiri - XIV asr o'rtalariga oidligi hamda Samarqanddagi Shohi-Zinda yodgorlik majmuasiga tegishli ekanligi aniqlandi. Shohi-Zinda yodgorlik majmuasida bir necha bor xususan 1996, 2000 va 2004 yillarda arxeologik qazish va tiklash ishlari amalga oshirilgan.
2004 yildagi ishlar davomida ilgari majmuada mavjud bo'lgan binolardan ham, saqlanib qolgan yodgorlik inshootlaridan ham me'moriy bezaklarning ko'p sonli qismlari topilgan. Topilgan parchalar O'zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Arxeologiya institutiga, Samarqand shahar tarixiy-madaniy va me'moriy muzey-qo'riqxonasiga, Samarqand shahri tarixi muzeyi jamg'armalariga o'tkazilgan.

Ushbu ishlar davomida ilgari majmuada mavjud bo'lgan binolardan ham, saqlanib qolgan yodgorlik inshootlaridan ham me'moriy bezaklarning ko'p sonli qismlari topilgan. Topilgan parchalar O'zbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Arxeologiya institutiga, Samarqand shahar tarixiy-madaniy va me'moriy muzey-qo'riqxonasiga, Samarqand shahridagi tarix muzeyi jamg'armalariga o'tkazilgan.
Ushbu dalillar keltirilgach, koshinlarni import qiluvchi egalik huquqini talab qilmadi. Koshinlar musodara qilindi va keyinchalik O'zbekistonga repatriatsiya qilish uchun Britaniya muzeyiga topshirildi.

Karantin bo'lishiga qaramay, Madaniyat vazirligi rasmiy murojaat olgandan so'ng, Madaniy meros bo'limidagi o'zbekistonlik olimlar bilan birgalikda ushbu koshinlarning kelib chiqishini aniq joylarda o'rganishni boshladi. Koshinlarning ma'lum bir yodgorlikka tegishliligini aniqlash uchun Samarqandga boradigan ishchi guruh tashkil etildi. Tadqiqotlar davomida koshinlar Xo'ja Ahmad maqbarasi (XIV asrning ikkinchi yarmi), noma'lum maqbara (1360/61) me'moriy bezaklariga uslubiy yaqinligi aniqlandi, ammo me'moriy yodgorliklardan bezak parchalarining koshinlar bilan to'liq mos kelishi hozircha aniqlanmadi. Ayni paytda koshinlarning ma'lum bir me'moriy yodgorlikka tegishli ekanligini aniqlash bo'yicha ishlar davom etmoqda.

O'zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi Britaniya muzeyi xodimlariga, shaxsan muzey direktori, doktor Xartvig Fisherga, Britaniya muzeyining Yaqin Sharq bo'limi katta kuratori va arxeologi doktor Jon Simpson va boshqa olimlarga amalga oshirilgan ish uchun samimiy minnatdorlik bildiradi. Biz Britaniya muzeyi va Buyuk Britaniyaning huquqni muhofaza qilish organlari bilan artefakt meros ob'ektlarining noqonuniy savdosiga qarshi kurashish bo'yicha o'zaro hamkorligimizni yanada kuchaytiramiz.

Madaniyat vazirligi ushbu koshinlarni 2020 yil dekabr oyida Britaniya muzeyida namoyish etishga rozi bo'ldi. Yaqinda Britaniya muzeyi ham Madaniyat vazirligi huzuridagi Madaniyat va san'atni rivojlantirish jamg'armasi bilan O'zbekistondan o'g'irlangan yoki sotilgan eksponatlarni aniqlash hamda ular yuzasidan maslahat berish bo'yicha hamkorlik qilish to'g'risida memorandum imzoladi.

Madaniyat vazirligi Buyuk Britaniya muzeyi bilan hamkorlikni kuchaytirish va eksponatlarni o'z vataniga qaytarishni tashkillashtirishda katta yordam ko'rsatganligi uchun O'zbekiston Respublikasining Londondagi elchixonasiga alohida minnatdorchilik bildiradi.