Ўзбекистондаги кичик АЭС нархи 2 млрд доллардан ошмайди — «Ўзатом» раҳбари

Ўзбекистонда кичик атом электр станцияси лойиҳасини амалга ошириш «молиялаштиришнинг мураккаб тузилмаси»ни назарда тутади. Бу ҳақда Alter Ego лойиҳасига берган интервьюсида Атом энергияси агентлиги («Ўзатом») директори Азим Ахмедхаджаев маълум қилди.

Ахмедхаджаевнинг сўзларига кўра, станциянинг якуний нархи ҳозирча ошкор этилмаган, чунки у оптималлаштирилмоқда.

«Нега [нархни] айтмаймиз? Жуда оддий. Чунки биз индикатив муайян қийматга эгамиз, уни ҳар сафар қайта-қайта пасайтирамиз. Яъни бу якуний қиймат ҳали йўқ… Бу ерда мамлакат раҳбари томонидан жуда қаттиқ назорат ўрнатилган. Унинг шахсан ўзи доимо қизиқиш билдиради ва биз унга лойиҳанинг амалга оширилиши ҳақида тўлиқ маълумот бериб борамиз», — деди у.

Унинг таъкидлашича, лойиҳа Open Book тамойиллари асосида амалга оширилади, бунда буюртмачи пудратчининг лойиҳа учун ускуна турларини ишлаб чиқариш учун барча харажатларини кўриб туради. Масалан, Европа компаниялари лицензияси асосида ишлайдиган хитойлик ишлаб чиқарувчилардан турбина ва электр ускуналарини сотиб олиш имконияти муҳокама қилинмоқда.

«Бу шунчаки Хитой маҳсулоти ёки ишланмаси эмас, бу Европа компаниялари лицензияси асосида ишлаб чиқарилган ускуна. Шунчаки, европаликлардан сотиб олсак, анча самаралироқ ва анча арзонроқ бўлади. Шунинг учун биз доимий равишда оптималлаштириш устида ишлаяпмиз», — дея тушунтирди Ахмедхаджаев.

Унинг сўзларига кўра, бугунги кунга қадар «умумий ҳажмдан» тахминан 300 миллион долларлик харажатларни қисқартиришга эришилган.

У умумий қуввати 330 МВт (55 МВтдан) бўлган олтита реакторга эга кичик АЭСнинг тахминий нархини айтиб ўтди.

«[Станция] қиймати 2 млрд доллардан кам бўлади. Бу биз интилаётган мақсадли кўрсаткич. Аниқ рақам ҳақида гапиришни истамайман, чунки биз доимий равишда унинг устида ишлаяпмиз», — деди у.

У Россиянинг «Росатом» компанияси тимсолида пудратчи билан ҳамкорлик формати шунчаки «пудратчи-буюртмачи» эмас, балки жамоавий эканлигини таъкидлади. Агентлик раҳбарининг фикрича, бу нафақат нархни пасайтириш, балки ушбу технологияларни кейинчалик қўллаш учун юқори салоҳиятни яратиш имконини беради.

«Ўзатом» директори станция қурилишини молиялаштириш масаласига алоҳида изоҳ берди.

«Лойиҳа халқаро характерга эга бўлгани учун айрим турдаги ускуналарни, айтайлик, Хитойдан сотиб оламиз ва бунинг учун Хитойдан имтиёзли шартларда маблағ жалб қиламиз. Шунингдек, ушбу лойиҳага қизиққан ва сармоя киритишга тайёр бўлган инвестиция компаниялари ҳам бор, аммо улар станция эгалари қўлида эмас, балки фойда олувчилардир. [Молиялаштириш] схемаси аслида жуда мураккаб. У ерда, жумладан, давлат бюджети ҳам ҳисобга олинади, лекин жуда кам миқдорда. Бу асосан хориждан жалб қилинаётган маблағлар», — дея тушунтирди Ахмедхаджаев.

Унинг таъкидлашича, лойиҳада Россия кредитларидан фойдаланилмайди. «Ҳозир биз барча геосиёсий жараёнларни ҳисобга олган ҳолда Россия пулларини кўриб чиқмаяпмиз. Биз шундай молиявий пулни шакллантирмоқдамизки, бу лойиҳани самарали амалга ошириш ва унга ўз вақтида сармоя киритиш имконини берсин. У ерда ҳақиқатан ҳам жуда мураккаб молиявий схема мавжуд», — деди «Ўзатом» раҳбари.

Ахмедхаджаев, шунингдек, давлат бюджетига «юк»ни камайтириш ва давлат кафолатларидан фойдаланиш режалаштирилаётганини айтди.

Бундай схема молиявий хатарларга олиб келмайдими, деган саволга жавоб берар экан, у мамлакатда молиялаштиришни тўғри ташкил этиш учун барча шароитлар яратилаётганига ишонтирди.

«Ҳозир электр энергетикаси соҳасида катта ислоҳотлар олиб борилмоқда. Жорий йилда ишга тушириладиган электр энергияси регулятори аллақачон яратилган. Ва у ерда рақобатбардош электр энергияси ишлаб чиқарувчиларни яратиш имконини берадиган бозор яратилмоқда. Истеъмолчи учун кураш бўлади», — деди у.

Ахмедхаджаевнинг қўшимча қилишича, кичик АЭС Ўзбекистон мулкида қолади, хорижий инвесторларнинг иштироки эса дивидендлар олиш билан чекланади.

«Биз ташқи қарзларни, шу жумладан, инвестицион қарзларни жалб қиламиз, лекин улар станция таъсисчилари таркибига кирмайди, балки фойда олувчилар таркибига киради. АЭС ишлаб чиқарадиган фойдани улар дивидендлар кўринишида олишади. [Станцияни] бошқаришда улар ҳеч қандай иштирок этмайди. Бу аҳмоқлик», — дея тушунтирди у.

Кичик АЭС ишлаб чиқарадиган 1 кВт/соат электр энергияси нархи ҳақидаги саволга Аҳмедхўжаев станция электр энергияси учун энг арзон нархлардан бирини таъминлашини айтди. «АЭСда ишлаб чиқарилган электр энергияси нархи дунёдаги энг арзонларидан бири бўлса керак», — деди у.

Унинг сўзларига кўра, харажатлар якуний оптималлаштирилгандан ва техник-иқтисодий асос ишлаб чиқилгандан сўнг аниқ қиймат маълум бўлади. Бироқ жаҳон тажрибасига асосланиб, у лойиҳанинг ўзини оқлаш муддати 15−20 йил бўлишини тахмин қилди.

«Атом станцияси асосий ускуналар, узелларни алмаштирмасдан 60 йилгача ишлайдиган ягона энергия манбаидир. 60 йилдан сўнг модернизация, қайта ишлаш, қўшимча жиҳозлаш ишлари олиб борилмоқда ва станция яна 20 йил ишлаши мумкин. Инвестицияларни қайтариш муддати ҳар қандай ҳолатда ҳам станциядан фойдаланиш муддатидан бир неча баравар кам», — деди Ахмедхаджаев.

Унинг сўзларига кўра, станция ўзини қоплаш нуқтасига чиққандан сўнг 1 кВт/соат электр энергиясининг нархи «1,5−2 центни ташкил этиши мумкин», бу қайта тикланадиган манбалардан (қуёш ва шамол) олинадиган электр энергияси нархи билан таққосланади.