“Yuksalish” harakati ko‘p qavatli uylarni boshqarishda ko‘plab kamchiliklarni aniqladi

Fevral oyida “Yuksalish” harakati O‘zbekistondagi boshqaruvchi kompaniyalar faoliyatini o‘rgandi. Tadqiqotda 371 ta ko‘p qavatli uyning boshqaruv holati, 109 ta boshqaruvchi kompaniya faoliyati, shuningdek, iste’molchilarning fikr va baholarini aniqlash maqsadida 2340 respondent o‘rtasida ijtimoiy so‘rov o‘tkazildi.

Jumladan, 52 ta ko‘p qavatli uylarda 16 ta boshqaruv shirkati tegishli tartibda ta’mirlanmagan yoki yerto‘lalarga umuman xizmat ko‘rsatmagan, shu sababli ular chiqindidan tozalanmagan. 34 ta binoda 18 ta boshqaruv kompaniyasi tomonidan fasad qismlarini joriy ta’mirlash ishlari amalga oshirilmagani ularni ta’mirlash zaruriyatiga olib kelgan.

Monitoring davomida ko‘p qavatli uylarda yashovchilar bilan boshqaruvchi kompaniyalar faoliyati yuzasidan suhbatlar o‘tkazildi. Ma’lum bo‘lishicha, 112 ta ko‘p qavatli uy va unga tutash hududlarda obodonlashtirish ishlari amalga oshirilmagan. Respondentlarning 35,8 foizi boshqaruvchi kompaniyalar faoliyatini qoniqarsiz deb ta’kidlagan.

Bundan tashqari, ko‘p qavatli uylar egalariga binolarni boshqarish shaklini erkin tanlash imkoniyati berilmagan holatlar aniqlangan. Bir qator hollarda “Iste’molchilar huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida”gi qonunning 4-moddasida fuqarolarning tovar, ish yoki xizmatni erkin tanlash huquqini hamda tegishli sifat talabini kafolatlaydigan buzilish holatlari aniqlangan.

Ushbu standartlarning buzilishi boshqaruv kompaniyalari va mulkdorlar o‘rtasida tizimli nizolarga olib kelishi mumkin. Odatiy muammolarga egalarining ikki tomonlama shartnomalar tuzishdan bosh tortishi, majburiy to‘lovlarni to‘lamaslik, xizmatlar sifatining pastligi va amalda ko‘rsatilmagan xizmatlar uchun haq olish kiradi.

Bundan tashqari, bitta boshqaruv kompaniyasiga salohiyati va texnik imkoniyatlarini hisobga olmay 100 dan ortiq ko‘p qavatli uylarga xizmat ko‘rsatish ishonib topshirilgan holatlar mavjud. Masalan, Urganchda “Xorazm shinam uylar” MCHJ 307 ta uyga xizmat ko‘rsatmoqda, Asaka tumanida “Bio Tex Servis” MCHJ — 172 ta uy, Samarqanddagi “Samarqand Oltin Asr” MCHJ — 167 ta uy, Kogonda “Baxshullo Kamoliddin” MCHJ — 131 ta uy, Termizda 2 ta “Sarvar Termez Servis” MCHJ — 1 ta uy.

Mulk egalari bilan suhbatda ma’lum bo‘ldiki, ularning ba’zilari o‘z binosini qaysi kompaniya boshqarayotganini ham bilmaydi, biroq ayni paytda ular haqiqatda olmagan xizmatlar uchun haq to‘lashga majbur.

Toshkent shahridagi ko‘p qavatli uylarni boshqarish bo‘yicha tajribaga ega mutaxassislar ishtirokida o‘tkazilgan onlayn yig‘ilishda ham mahalliy davlat hokimiyati organlari vakillarining xatti-harakatlari ayrim hollarda qonun hujjatlariga zid va sohada qo‘shimcha to‘siqlar yaratayotgani, aholi kayfiyatiga salbiy ta’sir ko‘rsatayotgani, ularni bartaraf etish bo‘yicha murojaatlar o‘z yechimini topmay qolayotgani ma’lum qilindi.

Xususan, ko‘p qavatli uylar, ya’ni mazkur binolarda yashovchi fuqarolar qonunga zid ravishda, tanlov o‘tkazmasdan va mulkdorlarning roziligisiz tuman hokimlarining bayonnomalari asosida boshqaruv shirkatlariga o‘tkazib berilgan holatlar aholi o‘rtasida jiddiy norozilik uyg‘otgan.

Shu tariqa 2024-yilda Yashnobod tumani hokimligi tomonidan 1096 ta uy boshqaruv kompaniyasi boshqaruviga birlashtirildi. Mirzo Ulug‘bek tumani (17 uy) va Yunusobod tumani (115 uy) hokimliklari tomonidan ham ana shunday choralar ko‘rildi. Shu bilan birga, boshqaruv kompaniyasini tanlash bo‘yicha ochiq jamoatchilik muhokamalari yoki ochiq tanlovlar o‘tkazilmagan.

Mahalliy hukumatlar, aholining so‘zlariga ko‘ra, uy-joy mulkdorlari shirkatlariga binolarni boshqaruvchi kompaniyaga topshirish uchun bosim o‘tkazmoqda. Shu tariqa, “bitta mikrorayon — bitta boshqaruv kompaniyasi” tashabbusi aholi fikriga e’tibor bermay, ma’muriy yo‘l bilan amalga oshirilgan.

Tanqidning qo‘shimcha sababi majburiy badallar miqdorini belgilashda qonunlarga rioya qilmaslik va aholiga hisobot berishning yo‘qligi bo‘ldi.

So‘rovnoma shuni ko‘rsatdiki, mulkdorlarning 26,6 foizi o‘z murojaatlariga bir hafta ichida, 17,4 foizi bir oy va undan ko‘proq muddatda yechim oladi, yana 17,4 foizi esa umuman javob olmaydi. Bundan tashqari, respondentlarning 30,8 foizi uylar boshqaruv kompaniyasiga berilganidan keyin hech qanday yaxshilanish kuzatilmaganini, 16,9 foizi esa ularga umuman xizmatlar ko‘rsatilmaganini to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta’kidlagan.

So‘rov ishtirokchilari boshqaruv kompaniyalari faoliyatini takomillashtirish bo‘yicha takliflarini bildirdi. 46,1 foizi hududni obodonlashtirish va yashil maydonlarni ko‘paytirishni ustuvor vazifa deb biladi. Deyarli xuddi shunchasi — 45,7% — xavfsizlikni yaxshilash uchun ochiq joylarda videokuzatuv o‘rnatish tarafdori. Respondentlarning 44 foizi oylik to‘lovlar miqdorini belgilashda ularning fikri inobatga olinmaganini, 14,7 foizi esa e’tirozlariga qaramay yuqori narxlar belgilanganligini bildirgan.

Respondentlarning yana 27,1 foizi boshqaruv kompaniyalari xizmatlar ko‘rsatmasdan yig‘im yig‘ayotganidan noroziligini bildirgan. Shu bilan birga, 24,1 foizi taqdim etilgan ishlarning narxi va sifati o‘rtasidagi tafovutni qayd etgan.

Vaziyatni tahlil qilish yakunida “Yuksalish” harakati bir qator tavsiyalar bilan chiqdi:

• boshqaruv kompaniyalarini tanlashda mulkdorlarning bevosita ishtirokini ta’minlash;
• bitta tashkilot xizmat ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan ko‘p qavatli uylarning maksimal sonini belgilash;
• boshqaruv kompaniyasining kadrlar va texnik imkoniyatlarini monitoring qilishning samarali mexanizmini joriy etish;
• mulkdorlar va boshqaruv kompaniyalari o‘rtasidagi o‘zaro hamkorlik uchun yagona onlayn platforma yaratish, raqamlashtirish, qayta aloqa va jamoatchilik nazoratini ta’minlash;
• minimal badallarni belgilashning ma’muriy amaliyotidan voz kechish va xizmatlar narxlarini belgilashning bozor tamoyiliga o‘tish.

Qayd etilishicha, Qurilish va uy-joy kommunal xizmat ko‘rsatish sohasida nazorat inspeksiyasi shahar va tumanlar hokimliklari bilan birgalikda mavjud boshqaruv kompaniyalari faoliyatini to‘liq inventarizatsiyadan o‘tkazishi, shuningdek, aholining fikr-mulohazalarini inobatga olgan holda aniqlangan tizimli muammolarni bartaraf etish bo‘yicha takliflar ishlab chiqishi lozim.