SIPRI: AQSh qurol eksportini oshirmoqda, Rossiya esa kamaytirmoqda

Rossiyaning Ukrainaga qarshi urushi global qurol bozori dinamikasini aniqlashda davom etmoqda. Bu Stokgolm Xalqaro Tinchlik Tadqiqot Instituti (SIPRI) yangi hisobotining asosiy xulosasidir. 2020-2024 yillarda Ukraina dunyodagi eng yirik qurol importchisi edi. Oldingi besh yilga nisbatan xaridlar taxminan 100 baravar oshdi.

SIPRI ekspertlari ma'lumotlariga ko'ra, so'nggi besh yil ichida Yevropa qurol importi 155 foizga o'sgan. Yevropa Ittifoqi davlatlari Ukrainaga ta’minot yetkazib berish va o‘zlarining mudofaa qobiliyatini mustahkamlash uchun xaridlarni ko‘paytirmoqda, chunki Qo‘shma Shtatlar tobora ishonchli ittifoqchi va hamkorga o‘xshamaydi.

AQSh jahon qurol bozorida hukmronlik qiladi

So‘nggi besh yil ichida Qo‘shma Shtatlar qurol eksportini sezilarli darajada oshirib, jahon bozoridagi ulushini 35 foizdan 43 foizga oshirdi. Bu keyingi sakkizta yirik eksportchilarni jamlaganiga teng. SIPRI ma'lumotlariga ko'ra, eng yirik eksportchilar ro'yxatida ikkinchi o'rinda Frantsiya (9,6%), uchinchi o'rinda Rossiya (7,8%).

2020-2024 yillarda Amerika qurollari 107 davlatga yetkazib berildi. Evropaga eksport ayniqsa sezilarli darajada o'sdi, oldingi besh yilga nisbatan 233% ga o'sdi. 2000-yillarning boshidan beri birinchi marta Yevropa Amerika eksporti uchun asosiy manzilga aylandi va barcha yuklarning 35 foizini qabul qildi, 2015-2019 yillarda bu koʻrsatkich 13 foizga oshgan. Eng katta oluvchilar Ukraina, Buyuk Britaniya, Niderlandiya va Norvegiya bo'ldi. Ukraina Amerika eksportining 9,3 foizini tashkil etdi. Shu bilan birga, qurollarning 71 foizi Ukrainaga harbiy yordam ko'rinishida, asosan, ombor zaxiralaridan o'tkazildi.

Yaqin Sharq Amerika harbiy-sanoat kompleksi uchun ikkinchi yirik bozorga aylandi (33%). Bu 2015-2019 yillarga nisbatan sezilarli pasayish bo‘lib, o‘shanda viloyat ulushi 49 foizni tashkil etgan. Saudiya Arabistoni asosiy xaridor bo'lib qoldi (umumiy hajmning 12%), Qatar (7,7%) va Quvayt (4,4%). Isroil 3% ulushi bilan Amerika qurollarini eng ko'p oluvchilar orasida 11-o'rinni egalladi.

"AQSh jahon bozorida o'ziga xos mavqega ega: uning ulushi keyingi yirik eksportchi Frantsiyadan to'rt baravar ko'p", - deydi SIPRI qurollar dasturi direktori Metyu Jorj.

Rossiya jahon qurol bozorida asosiy autsayder hisoblanadi

Ukrainadagi urush va bunga javoban kiritilgan G'arb sanksiyalari Rossiyaning SSSRdan meros bo'lib qolgan qator eksport bo'shliqlaridagi pozitsiyasiga zarba berdi. Qurol bozori bunga yaqqol misoldir.

“Jang maydonida tobora koʻproq qurol talab qilinmoqda, savdo sanksiyalari ishlab chiqarish va yetkazib berishni qiyinlashtirmoqda, AQSh va uning ittifoqchilari xaridorlarga bosim oʻtkazmoqda”, - deydi SIPRIning qurol xarid qilish dasturining katta tadqiqotchisi Piter Vezman.

SIPRI hisobotida aytilishicha, so'nggi besh yil ichida Rossiya qurol eksporti 64 foizga kamaydi. 2020-2024 yillarda Rossiya Federatsiyasi jahon eksportining atigi 7,8 foizini tashkil etdi. Umuman olganda, Rossiya qurollari eksportining 74 foizi Osiyo va Okeaniya mamlakatlariga, 12 foizi Afrika mamlakatlariga, 7,4 foizi Yevropaga (Armaniston, Belorussiya, Serbiya), 6,4 foizi Yaqin Sharqqa to‘g‘ri keldi.

Osiyo mamlakatlari orasida Hindiston Rossiya qurollarining asosiy importchisi hisoblanadi. O'tgan besh yil ichida u barcha rus ta'minotining 38 foizini oldi. 1960-yillardan yaqin vaqtgacha Hindiston deyarli butunlay Sovet va Rossiya qurollariga qaram edi. Ammo 2020-2024 yillarda vaziyat keskin o'zgardi. Rossiya Hindistonga atigi 36%, Frantsiya 33% yetkazib berdi.

SIPRI ekspertlarining ta'kidlashicha, Rossiyaning Hindiston va boshqa mamlakatlarga yetkazib berish hajmining qisqarishi Ukrainadagi urushdan oldin ham boshlangan - Rossiya harbiy-sanoat majmuasi texnologik poygani asta-sekin yo'qota boshlaganligi sababli. Biroq, so'nggi yillarda keskin pasayish kuzatildi.